Dortmunder

Uit etiwiki
Naar navigatie springenNaar zoeken springen
Kroonkurk van de Dortmunder Actien-Brauerei uit 2016

Dortmunder is een bier van lage gisting, goudgeel van kleur (9 EBC) met een moutige smaak en een alcoholgehalte van rond de 5 volumeprocent. Hoewel Dortmunder veel van deze kenmerken met Pilsener deelt, is niet zo sterk gehopt waardoor het een zachtere smaak heeft. De Dortmunders die tegenwoordig in Nederland worden gebrouwen zijn, in tegenstelling tot de Duitse, over het algemeen donkerder van kleur en hebben een hoger alcoholgehalte van rond de 7 volumeprocent.

Het Dortmunder bier werd in 1843 als eerste door Heinrich Wenker en zijn vader gebrouwen in de brouwerij Krone am Markt in Dortmund. Wenker had tijdens zijn opleiding als brouwer in München en Wenen de Beierse brouwmethode met ondergisting leren kennen, en introduceerde die methode in Dortmund. De verdere ontwikkeling van dit bier leidde rond 1870 tot het bier dat we nu als Dortmunder kennen. Het bier werd iets sterker gebrouwen om het over een langere afstand te kunnen vervoeren. Daarom staat het bier plaatselijk bekend als Export. De uitvinding van industrieel koelen, de opkomst van de massaproductie aan het eind van de 19e eeuw en de verhoogde vraag naar bier leidden tot het ontstaan van grote brouwerijen. Dortmund werd in die tijd één van de grootste bierproducenten in Europa met brouwerijen zoals de Dortmunder Actien-Brauerei, de Dortmunder Union-Brauerei en de Privatbrauerei Dortmunder Kronen.

Dortmunder in Nederland

Advertentie uit 1885 voor het eerste Nederlandse Dortmunder bier
Etiket van bottelaar Heesakkers. Het logo lijkt sterk op dat van de Dortmunder Actien-Brauerei

Het Dortmunder bier of Dortmunder Lagerbier werd vanaf 1867 in Nederland geïmporteerd als een van de "Beiersche", bedoeld wordt ondergistende, biersoorten. Net als Pilsener en Münchener zal ook het Dortmunder in de smaak zijn gevallen waardoor het voor Nederlandse brouwers en bottelaars interessant werd om het bier na te maken. Dat gebeurde blijkbaar op zo'n grote schaal dat de Duitse brouwerijen en hun importeurs in de jaren 1870 al waarschuwen voor verschillende namaaksels die onder den naam van Dortmunder in den handel worden gebracht. Het duurt bijna twintig jaar voordat op 1 april 1885 de Amerfoortsche Beiersch Bierbrouwerij als eerste Nederlandse brouwerij onder eigen naam een Dortmunder bier uitbrengt. Nog voor de eeuwwisseling brouwen ook veel van de andere Beiersche bierbrouwerijen zoals Amstel, Heineken, ZHB, Waldeck, De Posthoorn uit Tilburg en DAVO een eigen Dortmunder bier. Dortmunder was een duur bier. Dat blijkt uit een, overigens nooit van kracht geworden, ontwerpovereenkomst uit 1893. Daarin spreken de brouwerijen uit Amsterdam en Nieuwer-Amstel af om hun Hollandsch bier voor geen lagere prijzen te verkoopen dan 7 cent de liter, het Beijersch, Pilsener en Münchener voor 9 cent de liter en het Dortmunder bier voor 14 cent de liter. Het Dortmunder bier van Ravenswaay's Bierbrouwerij-Maatschappij werd, als blijk van hoge waardering, zelfs bekroond met de gouden medaille op de Nationale tentoonstelling Nijverheid en Kunst in Dordrecht van 1899.

In de eerste helft van de 20e eeuw besluiten steeds meer brouwerijen om een Dortmunder in hun assortiment op te nemen. Dat gold echter niet voor Amstel en Heineken. Het is niet duidelijk waarom juist zij besloten om met de productie van Dortmunder te stoppen. Mogelijk waren de sterke concurrentie van de Duitse brouwerijen en het succes van hun eigen Pilsener van invloed op deze keuze. De Dortmundse brouwerijen DAB, Kronen en Union waren geduchte en sterke concurrenten die zelfs in staat bleken om alweer kort na beide wereldoorlogen hun bier naar Nederland te exporteren.

Vanaf de jaren 1950 ondergaat het Nederlandse Dortmunder een verandering. Het bier werd aanvankelijk gepresenteerd als zacht van smaak en had over het algemeen een iets lager alcoholgehalte dan het pilsener, 4 tot 5 volumeprocent. Phoenix, ZHB en De Schaapskooi blijven dit type Dortmunder tot in de jaren 1960 produceren, Bavaria zelfs tot in de jaren 1980. Gulpener komt in 1953 als eerste met een nieuw type Dortmunder, Dort genaamd. Dort is met 6,5% alcohol veel zwaarder en is bovendien donkerder van kleur. Ook Skol (Oranjeboom) verhoogt het alcoholpercentage van haar Dortmunder. Alfa komt in 1974 met een Super Dortmunder van maar liefst 7,5 volumeprocent.

Naast Gulpener en Alfa is er één andere brouwerij die, wat we De Nieuwe Nederlandse Dortmunder zouden kunnen noemen, brouwt. En dat is brouwerij De Prael uit Amsterdam. Wie weet of we hier aan het einde staan van een oude biertraditie of juist aan het begin van een nieuwe.

Etiket van brouwerij De Prael